Een studiedag voor boswachters en natuurbeheerders bracht mij twee weken geleden naar het Fochteloërveen. Hier op de grens van Drenthe en Friesland ligt een restant van het ooit uitgestrekte hoogveenlandschap. Natuurmonumenten heeft nog net een snipper weten te redden. Een snipper die niet afgegraven en vermalen is tot turf, potgrond of norit. Een snipper die groot genoeg is om een indruk te krijgen hoe nog maar enkele eeuwen geleden een groot deel van ons land erbij lag: kaal, onvriendelijk en ontoegankelijk veenmoeras.

Kraanvogel
Het zeiknatte hoogveenmoeras is geen land voor mensen, maar des te meer voor aan dit extreme milieu aangepaste planten en dieren. Met de ontginningen is het meeste daarvan uit ons land verdwenen. Maar sinds natuurbeheerders en onderzoekers steeds effectiever zijn in het herstel van het hoogveenlandschap keren ook langzaam de bijzondere soorten terug: de planten, libellen, vlinders en vogels, waaronder mijn favoriet: de kraanvogel.

Hoogveenherstel was ook het thema van de studiedag. Tijdens de excursie zagen we veel kenmerkende planten: een tiental veenmossoorten, lavendelheide, dophei, wollegras, snavelbies, kleine veenbes en gagel. De beheerders toonden hoe zij met dammen en kades steeds beter weten te voorkomen dat regenwater naar het lagergelegen landbouwgebied stroomt.

Vogels lieten zich op deze grauwe winterdag nauwelijks zien. Stiekem hoopte ik een glimp op te vangen van de schuwe koning van het hoogveen: de kraanvogel. Deze sierlijke moerasvogel is na eeuwen afwezigheid hier weer als broedvogel terug. Helaas was ik te vroeg: de trekvogels waren nog niet terug uit hun overwinteringsgebied. De eerste week van maart is de normale tijd dat ze terugkeren, of met duizenden over ons land heen vliegen naar Oost-Europa en Scandinavië.

Gisteren hoorde ik dat dat de kraanvogels van het Fochteloërveen weer terug zijn. Ze baltsen dat het een lieve lust is. Dat gaat gepaard met spectaculaire springerige dansen en melodieus getrompetter. Ik moet dus nodig terug!

Ook nieuwsgierig geworden naar dit bijzondere gebied en de kraanvogel? Vergeet dan niet ook de 18 meter hoge uitkijktoren te bezoeken: prachtig uitzicht met een redelijke kans om de kraanvogel te zien of te horen. Tip: bestudeer van te voren wel zijn geluid!

Wat is hoogveen en hoe functioneert het?
Hoogveen ontwikkelt zich in een nat klimaat waar slechts een deel van het regenwater verdampt. Hoogveen is opgebouwd uit ontelbare veenmosplantjes. Mosjes die in hun cellen veel water opnemen zodat zij opzwellen – als een spons. Omdat de groeiende veenmossen rusten op een pakket dode planten dat in het zuurstofloze water nauwelijks verteert, zwelt het veenmoskussen. Het wordt hoger en spreidt zich opzij over de omgeving uit. Dit gaat uiterst langzaam, maar de natuur heeft de tijd. In een periode van duizend jaar kan zo een metersdikke veenbult ontstaan. Als de top van de veenbult zó hoog ligt dat plantenwortels niet meer bij het grondwater kunnen noemen we het hoogveen. Alleen gespecialiseerde planten weten op het zure en voedselarme regenwater te overleven.