Zo herken je stikstofoverdaad in de natuur

De stikstofcrisis is nu al vele maanden in het nieuws. Dat krijg je ervan, als verantwoordelijke politici er veel over praten maar nauwelijks effectieve maatregelen nemen. De problematiek is buitengewoon complex, verdedigt onze pientere premier. Ja, wel als je geit én kool wil sparen: natuur én vervuilende landbouw. Vandaar dat ons kabinet nu al een half jaar om de hete brij heen draait. Ze durft geen keuze te maken, is bang voor de kiezers.

In wezen is het stikstofprobleem overzichtelijk: in ons land slaat een ongezonde hoeveelheid stikstofdepositie neer die de natuur ernstig verziekt. Die stikstof komt vooral van de veehouderij (46% van de depositie, volgens RIVM). De oplossing van de crisis is simpel: onze boeren moeten véél minder poep produceren en de kwalijke stoffen al helemaal niet meer in het milieu loslaten.

Slachtoffer
In de media krijgen allerlei zelfverklaarde slachtoffers van de stikstofcrisis veel ruimte om te vertellen hoe sneu ze zijn: de automobilisten die binnenkort geen 130 meer mogen scheuren, de bouwers, de vakantievluchtlobby rond Lelystad Airport en niet in de laatste plaats de mestproducerende boeren die de slachtofferrol met verve spelen. O, wat vinden zij het belangrijk om ons voor hongersnood te behoeden; en wat werken ze toch duurzaam! Dat volgens onderzoek van Trouw driekwart van de boeren niet gelooft dat de natuur leidt onder stikstof, geeft wel te denken. Zien ze echt niet wat speelt bij de buren?

Veluwe
Het enige echte slachtoffer van de stikstofcrisis is natuurlijk de natuur zelf. Hoe dat eruitziet wil ik u graag laten zien aan de hand van het Natura2000-gebied Veluwe, een van de beschermde natuurgebieden in ons land die Europese bescherming genieten vanwege de buitengewone waarde.
Mag ik u uitnodigen om met mij een bezoek te brengen aan de Veluwe, waar ik u toon wat die overdosis stikstof doet met de natuur? Spring maar achterop de fiets.

Voedselarm landschap
Van nature is de Veluwe een voedselarm zandlandschap, waar planten en dieren leven die zijn aangepast aan een karig menu. De gevarieerde begroeiingstypen – droge, dan wel vochtige heide, zandverstuivingen, vennen, dennen-, eiken en beukenbossen – hebben karakteristieke bewoners, vaak specialisten die op meer voedselrijke bodems vrijwel ontbreken. Zoals op de foto boven dit verhaal: een juweel van een kaboutertuintje op de hei, met plukjes mos en korstmos. Twintig jaar geleden nog algemeen; helaas heb ik het al lang niet meer gezien.

Geile groeiers door overdosis stikstof

Grijs kronkelsteeltje bedekt het kort geleden nog stuivende zand. Hoge Veluwe

Politici lijken overvallen door de stikstofcrisis. Natuurbeheerders en onderzoekers ondervinden al dertig jaar de negatieve gevolgen van de overdosis stikstof die ongevraagd in vrijwel het hele land de natuur bezoedelt.

De meststof ammoniak veroorzaakt een onbalans in de voedselketens, daarnaast verzuurt de stikstof bodem en water.
Het effect is voor iedereen met wat natuurkennis duidelijk zichtbaar. De karakteristieke, veelal kleine, aan voedselschaarste aangepaste plantensoorten worden weggedrukt door forse, snelgroeiende stikstofminnaars – daarom noem ik ze liever ‘geile groeiers’.

Tankmos

Een effect van hoge stikstofdepositie op stuifzand: grijs kronkelsteeltje

Zo worden stuifzanden met een karige begroeiing van buntgras en talrijke soorten korstmossen overlopen door het agressieve exotische mos grijs kronkelsteeltje.

Als een tank walst deze buitenlander over de armste zandgronden en rolt daar een giftig groen en vaak glibberig tapijt uit, waarbij het andere planten alle leefruimte ontneemt.

 

Nog gemakkelijker is stikstofoverdaad te herkennen op de hei. De eens paarse hei vergrast en kleurt grauw. Hier zijn het de snelgroeiende grassen pijpestro, of bochtige smele, die de heideplanten verdringen. De metamorfose van de heideterreinen en stuifzanden maakt dat nog maar weinig van de oorspronkelijke dieren het uithouden.

Ook de eens gevarieerde hei boven Rozendaal bestaat nu vooral uit een monocultuur pijpestrootje.

Het eerst verdwijnen de insecten, maar met het voedsel ook de vogels. Exit duinpieper, korhoen, tapuit, veldleeuwerik. En er komt nauwelijks iets voor in de plaats.

 

Een weinig vitale eik op de Veluwe.

Eikenkerkhof
In eikenbossen voltrekt zich een akelig proces, waarvan veel nog niet wordt begrepen. De vitaliteit van de eiken loopt terug (te herkennen aan het schaarse blad en vele afgebroken takken in de kroon) en veel bomen sterven. Onderzoekers ontdekten dat rupsen die op eikenbladeren grazen stierven omdat ze niet de goede eiwitten konden aanmaken, vanwege onbalans in hun dieet. De overdosis stikstof werkt verder door in de voedselketen en zorgt voor mezen met broze pootjes, eieren die in het nest breken en sperwers die wegens voedselgebrek verdwijnen. Mogelijk spelen in de bosbodem nog veel meer vervelende zaken.
Het lastige is: we weten het niet, omdat nooit goed is onderzocht wat de ‘normale’ toestand is. We weten wel dat er veel loos is: door stikstofdepositie, door verzuring, door verdroging en mogelijke ook door klimaatverandering. Een langlevende soort als eik moet wel heel stressbestendig zijn om al deze ongemakken te weerstaan.

Boerennatuur
Maar het kan nog erger. Onlangs bezocht ik een landgoed in de Gelderse Vallei, gelegen tussen de kippenfabrieken en poepdump-akkers. Daar vond ik onder de bomen nauwelijks bosplanten – die hadden het blijkbaar al opgegeven.

Tussen de oude eiken op dit landgoed in de Gelderse Vallei groeien slechts nog stikstofminnaars.

Maar des temeer geile groeiers als vlier, braam, brandnetel, klimop en lange grassen. Allemaal stikstofminnaars, zeg maar boerennatuur. Is dit ons voorland?

Oplossing in zicht?
Vorige week maakte het kabinet bekend 350 miljoen euro te reserveren om boeren vlakbij natuurgebieden uit te kopen. Het is zwaar onvoldoende om de sector te saneren (een bedrijf kost 1 á 2 miljoen). Ik weet daarom nog niet of ik hier blij mee moet zijn. Want wat betekent dit – wordt het weer pappen en nathouden (zoals dat rond de mestproblematiek al dertig jaar gebeurt), of is het de eerste stap van vele in de goede richting?

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.