Zij zochten hun onderwerpen buiten, gingen ervoor op reis met schetsboek en handzaam schildergerei. Dat was revolutionair. Want vóór die tijd werkten schilders in hun atelier, schilderden naar model en kopieerden afbeeldingen van anderen, of ze bedachten landschappen. Want buiten werken, dat was te veel gedoe.

Dat groepje schilders van de Haagse School had anderhalve eeuw geleden een bijzondere aandacht voor het landschap en het leven buiten de stad. Ze hadden een goed oog voor wat wij nu noemen ‘karakteristieke Nederlandse landschappen’: uitgestrekte heidevelden, vissersboten op het strand, zompige weilanden met brede sloten, eeuwenoude eiken in donkere wouden. Ze waren dol op paarden, koeien en knoestige knotwilgen. Misschien beseften ze toen al dat deze arcadische landschappen, met rust en ruimte, binnenkort zouden verdwijnen: door ontginning, stadsuitbreiding, door stoommachines en industrie.

Adem van de natuur
Wat hun werk voor mij, natuurliefhebber en landschapsfotograaf, zo boeiend maakt is dat je duidelijk aan de schilderijen kunt zien dat ze buiten tot stand zijn gekomen. De situaties klóppen: de juiste vogels en planten zijn in het landschap afgebeeld, licht en wolkenlucht zijn passend. Bij het sombere beeld van de platbodem op het strand voel ik de koude wind, proef ik zout. Bij de ruiters in de duinen ruik ik de warme paardenlijven terwijl de zon brandt op mijn huid.
Schilderijen met zo’n realistische uitstraling bedenk je niet binnen, in je stoffige atelier, die maak je ter plekke. En dat kan alleen iemand die zich voor de plek openstelt, die het landschap innig beleeft. En dat konden schilders als Mauve, Israëls, de broers Maris, Mesdag, en Roelofs als de besten. De laatste zei letterlijk dat hij de ‘adem van de natuur’ voelbaar wilde maken.

Een hedendaagse landschapsfotograaf doet eigenlijk niet veel anders dan deze Haagse schilders. Hij gaat buiten op zoek naar interessante onderwerpen, en wacht en wacht, om deze op het meest interessante moment vast te leggen. Toegegeven, de schilder heeft er wel veel meer werk aan voordat hij het tafereel in verf op doek heeft vastgelegd. Maar hij heeft dan ook de vrijheid om de eik dikker en grootser te maken, de onweerslucht sprankelender te kleuren en bovendien wat extra koeien uit zijn schetsboek toe te voegen – omdat het de compositie sterker maakt.

Ondanks mijn grote digitale camera, verschillende lenzen en snelle computer met Photoshop mis ik iets wat schilders wél volop hebben: namelijk technische mogelijkheden om de blote werkelijkheid naar believen te verbloemen en zo de sfeer te versterken, door bijvoorbeeld dikke kwasten te gebruiken, forse streken te zetten, kleur te overdrijven. Een scherpere afbeelding is echt niet altijd beter.

Tip: Gemeentemuseum Den Haag, Natuurmonumenten en Dordrechts Museum vertellen momenteel het verhaal van de Haagse School: Holland op z’n mooist.